Latincesi

Rhynchophorus ferrugineus (Olivier)

Hastalık Tanımı

Palmiye kırmızıböceği [Rhynchophorus ferrugineus (Olivier)] erginleri yaklaşık 35 mm uzunluğunda, 12 mm eninde olup, vücut kırmızımsı kahverengindedir. Baş ve hortumun birlikte uzunluğu, vücudun toplam uzunluğunun 1/3'ü kadardır. Hortum uzun, eğri ve çıkıntılı, üstten kırmızımsı kahverengi, alttan ise koyu kahverengidir. Erkekte hortum kahverengimsi tüylerle kaplı ve dişiye göre kısadır. Dişide ise hortum tüysüz, daha ince ve kıvrıktır. Pronotum kırmızımsı kahverenginde olup, üzerinde farklı büyüklük, şekil ve sayıda siyah noktalar bulunur. Km kanatları koyu kırmızı renktedir ve abdomeni tamamen örtmez. Alt kanatlar kahverengindedir. Erginlerin uçma kabiliyetleri iyi gelişmiştir. Yumurta, oval, beyaz-krem renkte olup, yaklaşık 2.6 x 1.1 mm boyutlarındadır. Larvanın bacakları yoktur. Yumurtadan yeni çıkan larvanın baş kısmı kahverengi, diğer kısımları ise sarımsı-beyaz renktedir. Larva olgunlaştıkça renk sarımsı kahverengiye dönüşür. Son dönem larvanın boyu yaklaşık 50 mm, eni ise 20 mm'dir. Larvalar güçlü ağız yapısına sahiptirler. Olgun larva, orta kısmında tombul yapıda olup, baş tarafına ve abdomen sonuna doğru gittikçe incelir. Larva, gelişimini tamamladıktan sonra beslendiği ortamı terk ederek, palmiyenin hemen altında toprakta veya palmiye üzerindeki yaprak sapları ile gövde arasında veya ağacın zarar görmüş kısımlarında, palmiye liflerinden 50-95 x 25-40 mm boyutlarında oval bir kokon örerek pupa olur. Pupa, önce krem daha sonra kahverengidir. Pupada baş aşağıya doğru bükülmüştür, hortum, anten ve gözler belirgin olup, 35 x 15 mm boyutunda ve serbest pupa tipindedir. Zararlı yumurtalarını taze yaprakların gövde ile birleştikleri yerlere veya palmiyenin zarar görmüş kısımlarına birbirine temas etmeyecek şekilde yan yana bırakır. Bir dişi hayatı boyunca ortalama olarak 300 adet yumurta bırakır. Yumurtalar 2-5 günde açılır. Larva dönemi 1-3 ay kadardır. Gelişimini tamamlayan larvalar, beslendikleri yerleri terk ederek palmiye üzerindeki yaprak saplan ile gövde arasında veya ağacın zarar görmüş kısımlarında, kabuk altında, oval bir kokon örerek pupa olurlar. Pupa dönemi 14-21 gündür. Erginler, sıcaklığın 12-14°C üzerinde olması durumunda aktif hale geçerler. Erginler 50-120 gün yaşarlar. Mısır'da yapılan çalışmalarda bir dölün ortalama 4 ayda tamamlandığı belirtilmiştir. Erginler bulundukları yerden 900 m uzaklıktaki konukçularını algılama yeteneğine sahiptir. Zararlı, ortalama 25-27°C sıcaklıkta yılda 3 döl verir.

Yaşayış

Zararı larvalar yapar. Yumurtadan çıkan larva gövde içerisine girer ve burada yumuşak lifli dokuyla beslenerek tüneller açar. Larva, yaşamını tamamen gövdenin içerisinde geçirdiği için, başlangıçta zararlının varlığını ve zararını belirlemek çok zordur. Zarann ilerleyen aşamalarında gövde üzerinde açılan küçük deliklerden sarımsı kahverenginde, yapışkan bir sıvı akıntısı görülür. Ayrıca, taç kısmı ve dallarda, larvanın beslenme artıklarının oluşturduğu birikintiler gözle görülebilir. Zamanla (yaklaşık 2-3 yıl sonra) yapraklarda sararma, solma ve kuruma gözlenir. Zarar gören bitki dokularında çürümelerin meydana gelmesi ve kötü bir kokunun yayılması tipiktir. Palmiyeye dal ve taç kısmından giren palmiye kırmızı böceğinin büyüme noktasındaki tahribatı ve geriye dönüşü olmayan zararı fark edilene kadar, zararlının enfeksiyonu anlaşılamayabilir. Larvalar 1 m uzunluğunda galeriler açar. Galerilerin sayısı arttıkça ağacın gövdesi giderek zayıflar ve ağacın kolaylıkla devrilmesine ya da çürüyerek ölümüne neden olurlar. Bazen bir larva dahi bir palmiyenin ölümüne sebep olabilir. Bu zararından dolay, birçok ülkede hurma ağaçlarının tamamen yok olmasına ve dolayısıyla önemli ekonomik kayıplara yol açmaktadır. Ayrıca Palmiye kırmız, böceğinin zarar yaptığı yerler, diğer zararlı ve fungal hastalıklar için kolay bir giriş kapısıdır. Dünyada, Mısır, İsrail, Ürdün, İspanya, Yunanistan, İtalya, Fas Cezayir, Bangladeş, Bahreyn, Kamboçya, Çin, Hindistan, Endonezya, Irak, Iran, Malezya, Myanmar, Umman, Pakistan, Filipinler, Katar, Suudi Arabistan, Tayland, Birleşik Arap Emirlikleri, Vietnam, Avustralya, Papua Yeni Gine ve Solomon Adalarında yayılış gösterdiği bildirilmektedir. Ülkemizde ise ilk kez 2005 yılında Mersin ilinde hurma ağaçlarında tespit edilmiştir. Daha sonra yapılan sürvey çalışmaları ve gözlemler sonucunda Adana, Antalya, Muğla, İzmir ve İstanbul illerinde varlığı belirlenmiştir. Bu zararlı, bulaşık palmiye ve hurma fidanları ile hızla yayılma potansiyeline sahiptir.

Kültürel Önlemler

Zararlı ile mücadelede kültürel önlemler önemli bir yer tutmaktadır. — Dalların koltuğundaki organik materyalin çürümesinin engellemesi için palmiyenin taç kısmı periyodik olarak temizlenmelidir. — Sağlıklı bir ağacın herhangi bir yerinde yapılacak kesim ve yaralamalardan kaçınılmalıdır. , — Budamalar, zararlının aktif olmadığı kış aylarında yapılmalıdır. Kök sürgünleri ve kesilen dallar imha edilmelidir. — Yeşil yapraklar kesileceği zaman, gövdeye birleştiği yerden itibaren 120 cm uzağından kesilmelidir. — Palmiye ağaçları için uygun sulama ve gübreleme programı uygulanarak ağaçların strese girmesi engellenmelidir. Sulamanın salma sulama yerine damlama sulama şeklinde yapılması tercih edilmelidir. — Ağır zarar görmüş palmiye ağaçları kesilerek, kökleri ile birlikte yakılmalı ve bitki artıklarının ortamdan uzaklaştırılması sağlanmalıdır. Böylece zarar görmüş palmiyelerin zararlıya konukçuluk yapmaları engellenir. Zararlının varlığının belirlenmesi ve ergin popülasyonunun azaltılması için feromon tuzakların kullanılması, kırmızı palmiye böceğini kontrol altında tutmada en önemli mücadele yöntemlerinden biridir. Feromon olarak erkek bireylerin salgıladığı Ferrugineol ((4S, 5S)-4-methyl-5-nonanol) kullanılır. Ancak feromon tek başına yeterli etkiyi sağlayamadığı için, tuzakların (kova tipi, huni tipi) içine küçük naylon poşette etil asetat (100 mg) ve bir cezbedİci yem (hurma meyvesi, şeker, şeker kamışı, palmiye ağacının herhangi bir kısmı vs.) ilave edilerek feromon maddesinin etkisi arttırılır. En yaygın olarak kullanılan tuzak tipi, kova tipi olup, 10-15 litre hacminde, ve 25­30 cm yüksekliğindedir. Kenarında ve kapağında böceğin girebilmesi için 4'er adet, 10 cm2 ebadında pencereler bulunur. Kapağın altındaki çengele, feromon ile etil asetat asılır. Tuzağın içine cezbedİci yem, yüksek nem seviyesini korumak ve gelen ergin bireylerin tuzağın dışına çıkmasını engellemek için de yaklaşık 1-2 litre su ilave edilir. Ayrıca, kovanın etrafına gelen ergin bireylerin tutunarak pencerelerden içeri girmesini sağlamak için bir bez sarılır. Tuzaklar yerden yaklaşık 1.5-2 m yükseğe ve gölgede kalacak şekilde asılır. Feromon kapsüller ile etil asetat bulunan poşetler 2-3 ayda bir, cezbedİci yem ise sıcaklığa bağlı olarak en geç üç haftada bir değiştirilmelidir ve suyu biten tuzaklara su ilave edilir. Zararlının tespiti için, palmiye ağacı bulunan park, bahçe ve fidanlıklarda hektara bir tuzak, yol kenarı ve orta kaldırımlarda sıra halindeki palmiye ağaçları için ise 1 km'de bir tuzak asılır. Tuzaklar, 1-2 haftada bir kontrol edilir ve yakalanan kırmızı palmiye böceği erginleri sayılır. Erginin uçuş aktivitesi ve zararlının popülâsyon yoğunluğu belirlemek için, belirli dönemlerde yakalanan böcekler sayılır. Böceğin varlığının tespit edildiği yerlerde kitlesel yakalama amacıyla tuzak sayısı artırılarak uygulama yapılır. Tuzaklar, yıl boyunca bulunduğu yerde asılı tutulur.

Kimyasal Mücadele

Bu zararlının hem dış ve hem de iç karantina zararlısı olası nedeniyle, mecbur kalındığı takdirde, ilgili resmi kuruluşların önerdiği bitki koruma ürünleri kullanılarak, aşağıda belirtilen kimyasal mücadele uygulamaları yapılır. Zararlıyla bulaşık palmiye ağaçlarının bulunduğu alanlarda, bir yandan zararlının sağlıklı palmiye ağaçlarına bulaşmasının engellenmesi, diğer yandan da sağlıklı palmiye ağaçlan için tehdit oluşturan bulaşık ağaçlardaki ergin bireylerin dağılmasının engellenmesi için palmiye ağaçlan ilaçlanmalıdır. İlaçlamada tüm ağaç yüzeyi, özellikle yaprak petiollerinin ağaç gövdesi ile birleştiği kısımlar ilaçlı su ile iyice ıslatılmalıdır. Bu durumda ağaç başına yaklaşık 20-30 İt ilaçlı su kullanılır. Zarar belirtileri gösteren palmiye ağaçlarının büyüme noktası henüz zarar görmemişse hemen tedavi edici insektisit uygulamalanna geçilmelidir. Bu şekildeki ağaçların ölü yapraklan budanır ve gövdede zarar görmüş dokular kazınarak temizlenir. Bu kısımlara sprey şeklinde bir insektisit uygulanır. Aynca, sistemik bir insektisit, gövdeden enjckte edilir veya topraktan ağacın kök bölgesine verilir. Sistemik insektisitler, ağacın gövdesinin toprakla birleştiği kısmın hemen etrafına 20-30 cm derinliğinde çukur açılarak buraya 10-20 İt su ile birlikte verileceği gibi, ağacın gövdesine, yere 30-45 derecelik açı yaparak matkapla 10-15 cm uzunluğunda delikler (ortalama 4 adet delik) açılır ve önerilen dozda insektisit bu deliklere enjekte edilir. Daha sonra deliğin ağzı aşı macunu ile kapatılır. Aynca, budamalardan sonra kesilen yüzeylere, zararlının yumurta bırakmasına engel olmak için kontak ya da sistemik etkili insektisitlerle sprey şeklinde ilaçlama yapılır. Yeni bulaşmalan engellemek amacıyla yapılan insektisit uygulamalan yaklaşık olarak 25-30 günde bir tekrarlanmalıdır. Ancak, zararlının henüz biyoekolojisi ve doğal düşmanları bilinmediği için, çevreye ve doğal düşmanlara zarar vermesi nedeniyle fazla ilaç kullanımından kaçınılmalıdır. Koruyucu veya tedavi edici olarak uygulanan ilaçlamalarda, insektisitler dönüşümlü olarak uygulanmalıdır. Topraktan yada enjeksiyon yoluyla sistemik insektisitlerin uygulanması, tercihen bitkinin iletim demetlerinin daha iyi çalıştığı bahar ve yaz aylannda yapılmalıdır. Eğer ağacın büyüme noktası zarar görmüş ve tüm yapraklar kendini aşağıya doğru bırakmışsa, ağacın bulaşma kaynağı olmasının engellenmesi için bir an önce uygun şekilde imha edilmelidir. Zararlı ile yoğun bulaşık ve imhasına karar verilen palmiye ağaçlan, imha edilmeden birkaç gün önce, zararlının değişik dönemlerinin (ergin, larva ve pupa) kesim veya taşıma vb. işlemler sırasında etrafa yayılmasını önlemek amacıyla yeşil aksam ilaçlaması yapılır.

İlaçlama Zamanı