Latincesi

Hastalık Tanımı

D.dipsaci sak, sürgün, yaprak ve soğanlı bitkilerin iç parazit nematodudur. Konukçu bitki içinde dölden döle geçerler. Ender hallerde de köklerde bulundukları saptanmıştır. Bu nedenle herhangi bir bulaşıktık durumunda, bulaşık materyalde nematodun tüm devrelerine rastlamak mümkündür. Konukçu bitkilerde yaşam koşulları uygun olmayan duruma geldiğinde (bitki çürüdüğünde), bitkiyi terk ederek toprağa geçerler. Mantar miselleri üzerinde de yaşayan Soğan sak nematodu daha çok konukçularının canlı hücrelerinde bulunur. Ağır topraklardaki nematod populasyonu hafif topraklara nazaran daha fazladır. Soğansak nematodu bitki dokusu içinde ve toprakta 4. devre larva halinde uzun süre canlı olarak kalabilir. Soğanda 15°C' de D.dipsaci yumurtadan yumurtaya olan hayat devresini 19-23 günde tamamlar. Dört gömlek değiştirir; 1. gömlek değiştirme yumurta içindedir. Dördüncü larva gömlekten sonra, genç dişiler 3-7 gün içerisinde yumurta koymaya başlar ve bu yumurtalar da 7 gün sonra açılırlar. Üreme için döllenme gereklidir. D.dipsaci 'de 1 dişi 207 - 498 arasında değişen sayıda yumurta verir.

Yaşayış

D.dipsaci zararına özellikle ılıman bölgelerde çok rastlanır. Serin, rutubetli koşullar bu nematodun zararı için çok uygundur. En fazla üreme ve zarar 15°C' de olmakta; 25-30 ve 35°C' de hiçbir üreme ve zarar meydana gelmemektedir. 15°C' de yetiştirilen 15 günlük soğan fidelerine aşılanan bir çift 4. devre larvadan oluşan populasyon, bitkilerin % 80'ini öldürebilmektedir. D.dipsaci sak ve soğanların parankimatik dokularında endopazit olarak beslenir. Nematodun özellikle 4. devre larvası, fideter henüz toprak altında iken, genç büyüme dokularına arız olur. Hassas bitkilerde hücrenin orta lamelinin bozulmasına neden olurlar. Orta lamelin bozulmasının nematodun üremesi için gerekli olduğu düşünülmektedir. Halbuki mukavim bitkilerde nematod bunu başaramaz ve lokal lezyonlarda çok az üre-miş olarak izole edilebilirler. Ağır nematod bulaşıklılığı mukavim ve hassas fidelerin olgunlaşmadan hemen ölümüne neden olur. Bulaşık saklar ekseri şişkin, bodur ve kıvrılmıştır. Yapraklarda da şekil bozukluğu görülür. Yonca ve tirfil da boğum araları kısalır ve şişkinleşir. Ağır bulaşık bitkiler sonunda ölür ve 3. yılda tarladaki bitki örtüsünde boşluklar görülür. Soğan yapraklan şişmiş, eğrilmiş, bükülmüş bir görünüm arz eder. Birçok bitkiler ölür ve bulaşık soğanlar ( yumrular) hasattan sonra çürürler. Nergis yapraklan kıvrılmış, bükülmüş ve üzerinde siğil tabir edilen karakteristik açık renkli şişkinliklere sahiptir. Çok bulaşık soğanlar enine kesitte kahverengi halkalar taşır. Ege bölgesinde saptanan zarar oranı, soğan ve soğanlı süs bitkilerinde % 5 - 100 arasında değişmektedir. Soğan sak nematodu patates yumrularında da zarara neden olarak, patates çürüklük nematodu ( Ditylenchus destructor )'nun zararına benzer belirtiler meydana getirir Ancak bu nematodun yumruda oluşturduğu lezyonlar çürüklük nematodu lezyonlarından daha derin olup, bazen tüm yumruyu kaplayabilir. Genellikle yumru üzerinde çatlak görülmez. D.dipsaci bitkinin toprak üstü aksamına arız olur ve yumruda herhangi bir belirli olmaksızın tipik bodurluk, kalınlaşma ve çarpıklıklar meydana getirebilir. Patatesteki zararı Phoma solonicola adlı fungusun bulunmasıyla artış gösterir. Patates yumrularında bazen bir arada zarar yapabilen bu iki benzer nematod türünün biyolojik farklılıklarına patates çürüklük nematodu ile ilgili bölümde değinilmiştir. Türkiye'de Orda Anadolu'da Ankara (Polatlı, Haymana, Beypazarı, Çubuk). Konya (Merkez, Ermenek), Akşehir, Karaman, Nevşehir (Merkez, Ürgüp), Kayseri (Merkez, Develi, İncesu), Yozgat (Merkez, Sorgun, Çekerek, Boğazlıyan); Güney Anadolu'da Kahraman Maraş, Antalya (Merkez, Alanya, Manavgat, Gazipaşa ), Hatay ( Merkez, Dörtyol, Reyhanlı), Gaziantep (Merkez, Oğuzeli, Kilis, islahiye). Adana (Merkez, Karataş, Ceyhan, Osmaniye), İçel (Merkez, Tarsus, Silifke, Anamur, Gülnar)'de saptanmıştır. Karadeniz bölgesinde Samsun, Amasya, Tokat, Çorum, Kastamonu, Zonguldak ve Trabzon'da bulunmuştur. Marmara bölgesinde Bursa (Merkez, Yenişehir, İnegöl), Edirne (Uzunköprü, Karapınar, İpsala), İstanbul (Sarıyer, Ayaz ağa, Yalova, Kartal), Kocaeli (Merkez, Karamürsel, Gebze), Kırklareli (Merkez, Vize, Pınar hisar, Demirköy)'de bulunmaktadır. Ege bölgesinde ise İzmir (Merkez, Menemen, Tire, Ödemiş)'de saptanmıştır.

Kültürel Önlemler

Temiz toprağa temiz tohumluk kullanılmalıdır. Ülkemizde soğan sak nematodu soğan tohumları (karaca) ile taşınmadığından , söz konusu tohumlar temiz topraklara kontrol edilmeksizin ekilebilir. Ancak soğan arpacıkları (güver), tohumluk olarak kullanılacak sarımsak, çilek fideleri v.s. ile bulaşma olabildiğinden, bu gibi üretim materyalleri kontrol edilmeden dikilmemelidir. İthal edilen üretim materyalleri kontrol edilerek dikilmelidir. Nematodun temiz yerlere yayılmasını önlemek için, temiz sulama suları kullanılmalı, sel ve yağmur sularının önüne geçme çareleri araştırılmalı, soğan ve soğanlı bitki köklerinin topraklarından arındırılması akarsularda yapılmamalıdır. Yapılacak münavebede soğan sak nematoduna hassas olmayan bitkiler yetiştirilmelidir ( havuç, ıspanak, marul) Toprak tipine göre münavebe 2-4 yıl arasında uygulanmalıdır. Bulaşık yerlerde kullanılan toprak işleme aletlerinin temizlenmeden temiz yerlerde kullanılmaması gerekir. Bulaşık veya bulaşık olduğundan şüphe edilen arpacıklar bir kap içinde her gün suyu değiştirilmek suretiyle 2 gün suda bırakılır. Bu esnada arpacıkta bulunan soğan sak nematodunun suya geçmesi sağlanır. Sıcak su ile muamele : Arpacık ve sarımsak tohumluğu önce 2 saat 24°C' deki suda bırakılarak nematodların aktif hale geçmesi sağlanır. Sonra sokanlar 43.5° C' de 4 saat, sarımsaklar 49°C' de 30 dakika sıcak suda tutulur. Bu işlemin daha etkili olmasını sağlamak için 100 it suya 100 g formalin (% 40'lık Formaldehyde) ilave edilmelidir. İşlemin sağlıklı olabilmesi için, sıcaklığın termostat tarafından ayarlanması yerinde olur. Aksi halde fazla ısı soğanların çimlenme gücünü yok edebileceği gibi, düşük ısı da tohum bünyesindeki nematodların bir kısmının canlı kalmasına neden olur. Sıcak veya soğuk su ile muamele edilen soğan, sarmasak ve arpacıklar ya hemen dikilmeli veya geç dikilecekse iyice kurutulmalıdır. Bulaşık toprakların buharla sterilizasyonu da başka bir fiziksel yöntemdir. Bu sistemde maliyet unsuru göz önüne alınmalıdır.

Kimyasal Mücadele

Boş saha ilaçlamalarında kullanılan herhangi bir nematisitle ilaçlama yapılabilir (Nematodlara karşı boş saha ilaçlamalarına).

İlaçlama Zamanı