Latincesi

Hastalık Tanımı

Çeltik beyaz uç nematodu (Aphelenchoides besseyi Christie’nin, dişi ve erkeği iplik şeklinde mikroskobik canlılardır. Boyları yaklaşık 0.4-0.8 mm’dir. Nematod başlangıçta çeltik bitkilerinin yaprak kınlarının iç kısmına yerleşir. Nematodlann sayıları sapa kalkma döneminde genç salkımlarda hızla artar. Tohumları enfekte eden nematod sayısı 1-64 arasında değişmektedir. Nematodlann %90'ı kavuzun iç yüzeyinde, geri kalanı ise tane üzerinde bulunur. Çeltik beyaz uç nematodu kuraklığa dayanıklı olup çeltik tanesinin kavuzu altında uyuşuk halde bulunur. Kuru tanede 2-3 yıl canlı kalabilir. Ancak taneden toprağa geçtiğinde, konukçusunu bulamadığı takdirde 4 ay içinde ölür. Bulaşık tanelerden çıkan nematodlar, gelişmekte olan fidenin sak ve yapraklarının büyüme noktalarına doğru hareket ederek, dış parazit (ektoparazit) olarak beslenirler. Çiçek salkım¬larına ve yaprak sap diplerine yumurtalarını bırakırlar. Bitkinin büyümesi ile birlikte yukarı doğru taşınırlar. Gelişmeleri için optimum sıcaklık olan 21-25°C'de, yılda birkaç döl verebilirler. Nematod hayat çemberini 2l°C'de 10 günde, 23°C'de 8 günde tamamlar, l3°C"nin altında gelişmeleri durur. Parthenogenetik olarak üreyebilen zararlı ayrıca, Culvularia spp.. Alternaria spp., Fusarium spp. ve Helmİnthosporium spp. gibi funguslar üzerinde de gelişebilir. Zararlının diğer önemli konukçusu olan çilekte ise, nematod gene ektoparazit olarak genç bitki dokularında beslenir. Bu nematodun çilek formunun kış boyunca toprakta canlılığını koruyabildiği ve larva dönemlerinin bitki materyalinde hafif kuraklığa dayanabildiği bildirilmektedir.

Yaşayış

Çeltik bitkisindeki belirtiler: Çeltikte, "beyaz uç" olarak bilinen hastalığa neden olur. Nematodun çeltik bitkisine verdiği zararın belirtileri, genç bitkilerde çok net olmamakla birlikte, literatüre göre kardeşlenme döneminde ortaya çıkmaktadır. Ülkemizde yapılan çalışmalarda ise. ilk belirtilere sapa kalkma döneminde rastlanmıştır. Buna göre. bitkilerin yapraklarının 2-5cm'lik uç kısımları karakteristik olarak önceleri beyazımsı açık sarı renk almakta ve zamanla kahverengi nekrozlara dönüşmektedir. Bayrak yapraklarda boy kısalmakta ve uç kısımlar kıvrılmaktadır. Sonuçta bitki gelişimi engellenmekte, salkımlar küçük kalmakta ve tane sayısı ile büyüklüğü azalmaktadır. Belirtiler, kalsiyum ve magnezyum noksanlıkları ile karıştırılabilir. Nematodlar olgun taneden başka, bitkinin kuru kısımlarında, salkım ve samanda da uyuşuk halde bulunur. Yayılması bu bitki parçaları ile de olabilmektedir. Zararlıdan dolayı çeltikte meydana gelen ürün kaybı, hassas çeşitlerde % 17-54, dayanıklı çeşitlerde ise %0-24 olarak bildirilmektedir. Çilek bitkisindeki belirtiler: Nematodun çilekte meydana getirdiği zarara, 'yaz cüceleşmesi' denilmektedir. Yapraklarda kıvrılma ve bükülmeler görülür. Bitkilerde boy kısalması ve cücelik ortaya çıkar, bununla ilişkili olarak çiçeklerde azalma meydana gelir. Diğer konukçulardaki belirtiler: Kauçuk (Ficıts elastica Roxb.) ve tutya çiçeği (Polianthes tuberosa L.)'nde iç parazit (endoparazit) olarak yaşayabilmektedir. Bu bitkilerde sırasıyla, yaprak dökülmesi ve yaprak lekeleri meydana getirmektedir. İnce çim (Sporobo/ıts poirettiiydç ise, gelişmeyi uyarıcı bir etkiye neden olur. Çeltik beyaz uç nematodu, Dünya'da çeltik üretimi yapılan tüm ülkelerde görülebilmektedir. Bu nematod Ülkemizin iç ve dış karantina listesinde yer almaktadır. İlk defa 1995 yılında, Edirne-İpsala ve Balıkesir-Gönen'de yetiştirilen çeltiklerde tespit edilmiş olup, çeltik ekiliş alanlarında hızla yayıldığı yapılan analiz ve çalışmalar sonucu ortaya konmuştur.

Kültürel Önlemler

- Sertifikalı tohum kullanılmalıdır. - Sertifikalı tohum kullanılmayacaksa ekilecek tohum mutlaka analiz ettirilmelidir. - Nematodla bulaşık çeltik tohumları üretimde kullanılmamalıdır. - Bulaşık yerlere ait sular, temiz yerlerden geçirilmemelidir. - Bulaşık bitki artıkları imha edilmelidir. - Nematoda dayanıklı veya toleranl çeltik çeşitleri kullanılmalıdır. Dünyada bazı çeşitler (Bluebonnet, Vegold, Teichung Native 1, Norin gibi) dayanıklı olarak saptanmıştır. Bulaşık tohumlara karşı sıcak su uygulaması oldukça başarılı sonuçlar vermektedir. - Tohumlar oda sıcaklığındaki suda (20°C) 16-20 saat bekletildikten sonra, 51°C*deki suda 7 dakika tutularak popülasyon azaltılabilir. - Bulaşık tohumlar ön ıslatma yapılmaksızın 55-60°C'deki suda 10-15 dakika tutulabilir. Elektrikli ısıtma düzeneğinin kullanıldığı bu yöntemle zararlıya karşı %100 etki elde edilir. - Çilek bitkisinde de üretim materyali dikim öncesi, 46°C'deki suya 10 dakika süreyle daldırılarak uygulamaya tabi tutulmalıdır. Ancak bu uygulama ile nematodlar tamamen ölmemekte, sadece popülâsyonda belirgin oranda bir düşüş elde edilebilmektedir. - Bulaşık çeltik kavuzlarının yakılarak imha edilmesi uygulamalarının titizlikle yerine getirilmesi gerekmektedir. - Fabrikalarda işleme sonucunda çıkan çeltik kavuzların tarım alanlarına ve tarımsal sulama kaynaklarına doğrudan bulaşmasına engel olunmalıdır.

Kimyasal Mücadele

Ülkemizde bu zararlıya karşı henüz bir kimyasal mücadele yapılmamaktadır.

İlaçlama Zamanı

Ülkemizde bu zararlıya karşı henüz bir kimyasal mücadele yapılmamaktadır.