Latincesi

Hastalık Tanımı

Buğday gal nematodunun dişisi ve erkeği iplik formundadır. Dişi ortalama 3,8 mm boyunda, spiral şeklinde, çok şişman vücutlu ve hareketsiz görünüşlüdür. Erkeği düz vücutlu, ortalama 2,4 mm boyunda ve çok aktiftir. Graminae familyası bitkilerinin tohumlarında iç parazit, sap ve yapraklarında dış parazit olarak yaşar ve tipik galler meydana getirir. Nematodla bulaşık danelere galli dane denir. Bunlar normal danelere nazaran küçük, yuvarlak, deforme olmuş ve koyu kahverengindedir. Sürmeli (Tilletia tritici ) danelere benzerler, fakat bu daneler serttirler ve iki parmak arasında ezilmezler. Bu gibi danelere Orta Anadolu'da mahalli olarak kör, kara doğu, boncuk kör, karamik, sert kör ve demir kör gibi adlar verilir. Bulaşık buğday daneleri uyku halinde 2. devre larvalar ile doludur. Tohumla toprağa atılan nematodlu daneler nem alarak şişer ve içerisinde bulunan 2. devre nematod larvaları kabuğu delerek dışarı çıkar ve toprağa geçerek genç buğday ve çavdar bitkilerinin çimlenen yaprak aralarında çiçeklenmeye kadar kalırlar. Başak teşekkülü sırasında dane embriyosuna yerleşirler. Burada beslenmelerine devam ederek ergin hale geçip çiftleşirler. Yumurta bıraktıktan sonra erginler ölür, genellikle her danede 5-7 dişi bulunur. Birinci devre larva yumurta içinde oluşur ve çabucak gömlek değiştirerek ikinci devre larvayı meydana getirir. Yumurtadan çıkan 2. devre larvalar dane içinde kalarak, hasatla birlikte ürüne geçerler. Her bir galli dane içerisinde 800-32.400 kadar larva bulunur. Bulaşık daneler, içinde takriben 0,8 mm boyunda 2. devre larvaları bulunan küçük bir galdir. Bu zaman, normal buğday danelerinin sarı olum dönemine rastlamaktadır. Kuru muhafaza şartlarında galli daneler içerisinde nematodlar 27 yıl ve daha fazla uyku halinde yaşayabilmektedir. Bu süre çevre, nem ve sıcaklığa bağlıdır. Soğuk iklim şartlarına karşı da dayanıklıdır. Konukçu bitki fenolojisine göre, nematod yılda bir döl vermektedir.

Yaşayış

Çimlenen buğday bitkisine geçen buğday gal nematodu larvaları, bitkiyi cüceleştirir, saplar kalınlaşır ve gevrekleşir, sak boğumlarından yeni çıkmakta olan yapraklara zarar vermek suretiyle yapraklan kıvırır, bozulmuş ve testere dişi bir şekil vererek yaprağı deforme eder. Kıvrılan yaprağın yeni gelişen yaprağı sarması nedeniyle, gövdede bükülmeler olur. Nematodun yoğunluğuna göre bazı bitkilerde bu belirtiler bütün yapraklarda, bazılarında ise bir-iki yaprakta görülür. Nematod yoğunluğu çok fazla olduğu takdirde bitkiyi kurutabilir. Bitki gelişmesini tamamlarken nematod da başağa ulaşmış olduğundan, bitkideki bu ilk belirtiler azalır, ya tamamen ölü bitkiler veya hasta başaklı bitkiler olarak tarlada göze çarpar. Buğday gal nematodu süt olum devresinde danelere geçerek, daneleri deforme eder ve dane içi nematodun larvaları ile dolarak danenin ticari değerini tamamen düşürür, yani galli dane bir nematod deposu haline gelir. Olgunlaşan başaklarda galli daneleri ihtiva eden başaklar, galsiz daneleri ihtiva eden başaklara nazaran küçük, kavuz sıraları gayri muntazam ve birbirlerinin içine girmiş durumda, kılçıklar az ve kısa, kavuzlar dejenere olduğundan başakları gayri muntazamdır. Dikkatli bakılacak olursa koyu renkli galli daneler dışardan da görülebilir. Bir başakta bütün daneler galli olabileceği gibi, bazı daneler normal teşekkül etmiş olarak da bulunur. Galli dane koyu kahverengi veya siyah olup, normal daneden küçüktür. Hasatla birçok galli daneler dökülerek tarlayı bulaştırır. Ertesi yıl galli danelerden çıkan nematod larvaları yeni ekilen buğdayı enfekte eder. Buğday gal nematodu ile bulaşık daneler tohumluk, ekmeklik ve yemlik olarak kullanılamayacağından, hiç bir işe yaramaz. Buğdaylarda % 60'a kadar verim azalmasına neden olmaktadır. Yayıldığı yerler: Orta Anadolu'nun Nevşehir, Kırşehir , Yozgat , Eskişehir, Niğde , Konya , Bolu ; Güney Anadolu'nun , Adana , Antalya , Isparta ; Kuzey Anadolu'nun Gümüşhane, Tokat , Ordu; Doğu Anadolu'nun Erzurum , Van , Kars ; Güney Doğu Anadolu'nun Gaziantep , K. Maraş , Bitlis , Mardin ve Ş. Urfa illeri ile bunlara bağlı ilçelerde saptanmıştır.

Kültürel Önlemler

Buğday gal nematoduna karşı mücadelede pratik olarak sadece kültürel önlemlerden yararlanmak mümkündür. Kimyasal mücadele yöntemi yoktur.

Kimyasal Mücadele

Buğday gal nematodunun iç karantinaya dahil bir nematod olması nedeniyle, bulaşık tohumlukların temiz bölgelere naklini önleyici tedbirlerin alınması ve bulaşık bölge içinde nadasa bırakılan yerlerde temiz tohum ekilmesi gerekir. İlgili yörelerde yapılacak surveyler ile diğer bulaşma sahaları da saptanmalıdır. Yapılacak surveylerde hububat tarlaları yeşil ve olgun başak devrelerinde olmak üzere iki defa kontrol edilmeli, ondan sonra da hasat zamanı veya hasattan sonra tohumluklar kontrol edilmelidir. Yeşil bitki döneminde zararlının belirtilerine rastlanan yerler kaydedilip, başaklanma veya hasat zamanı tekrar kontrol edilerek kesin yargıya varılmalıdır. Buğday gal nematodu ile bulaşık tarlaların saptanması için, hububat (bilhassa buğday ve çavdar) ekimi yapılan tarlalar gezilerek, gelişen bitkilerde buğday gal nematodu bulaşıklığı nedeniyle oluşan belirtilerin olup olmadığı tetkik edilir. Her köyün ayrı yerlerinde rasgele seçilen hububat tarlasının 5 yerinden ¼ m2'lik sayım çemberleri kullanılarak, 3-5 m2'lik yerde sağlam ve nematodlu bitki sayılarak tüm sahadaki sağlam ve enfekteli bitki miktarı bulunur ve sonra % enfekteli bitki saptanır. Bu survey Nisan ve Mayıs ayında ekin tam kamışa kalkmadan, kardeşlenme devresinde yapılır. Hasattan önce ilk örneklerden alınan sonuçlara göre, bulaşık olan tarlalardan başak numuneleri alınıp bulaşıklık kesin olarak saptanır. Bulaşma oranı % 1 dahi olsa, gelecek yıl o tarla için önlem alınması zorunludur. Hasattan sonra harman yerinde üretici ambarlarıyla, ofis ambarlarında ve selektör evlerinde çuvallı veya dolma halinde olan mahsulün yanlarından 2, üstten 2, ortadan 2 adet 20 ml'lik ölçek ile buğday alınıp, sayımlar yapılarak % enfekteli dane saptanır. Ancak başakta veya hasat edilmiş üründe bir tane bile nematodlu daneye rastlanırsa, örnek bulaşık olarak kabul edilir. Bulaşık yerlerde sınırlandırma sürveyi yapmak gereklidir. Bunun için, bulaşık yerdeki tüm çiftçilerin ürünleri ve komşu tarlaların ürünleri kontrol edilmelidir. Ayrıca bulaşık yer ile, tohumluk alış verişi yapılan yerlerde de kontroller sürdürülerek bulaşmanın sınırı haritaya istenmelidir.

İlaçlama Zamanı

Kimyasal mücadele yöntemi yoktur.