Latincesi

(Cydia pomnnella L.) (Lep.: Tortricidae)

Hastalık Tanımı

Ergin gri renkli, yaklaşık 10 mm uzunluğunda her iki kanat ucunda üçgen şeklinde çikolata renginde leke bulunur. Erkeklerde dıştan erkek organlarını örten iki kapakçık ve bu kapakçıklarda ekseriye pulcuklar olduğu halde; dişilerde abdomenin sonunda ve ventralde kenarları ince tüylerle çevrili bir göçük bulunmaktadır. Erginlerin kanat açıklığı ise 18-20 mm dir. Yumurta, başlangıçta süt beyazı renginde ve mumumsu görünümdedir. Şekli oval ve 1.0-1.2 mm çapındadır. Yumurta gelişirken ortasında kırmızımsı bir halka görünmekte, açılmadan hemen önce ise gelişmiş larva yumurtanın içinde açıklıkla izlenebilmektedir. Yumurta açıldıktan sonra kabuğu konulduğu yere yapışır ve güneşte sedef gibi pullandığı görülür. Yumurtadan yeni çıkan ilk dönem larvalar ortalama 1.0 mm boyundadır. Bu dönemde iri ve yassı olan baş ve prothorax parlak siyahtır. Gelişmesini tamamlayıp elmayı terk eden olgun larvalar 15-20 mm boyunda beyazımsı pembe görünümlüdür. Olgun larva elipsoid şekilde ve kirli beyaz renkte koza örerek içinde pupa olmaktadır. Açık kahverengi olan pupa, ortalama 10 mm boyunda ve 2.5-3 mm enindedir. Elma iç kurdu kışı daha ziyade ağaç gövdesinin çatlamış kabukları arasında, kısmen de yere dökülmüş toprakta bulunan kalıntılar arasında, ambalaj ve depolama yerlerinde ördükleri kokonlar içerisinde olgun larva döneminde geçirmektedir. Kışlama döneminde yararlı türler ve kötü hava koşullan nedeniyle % 30-40 dolayında ölüm olabilmektedir. Kışlayan larva mayıs başlarına doğru pupa şekline dönüşmektedir. İlkbahar ergin çıkışları genellikle mayıs ayından (bazı yıllar nisan ortalarında) başlamakta ve bazen temmuz ortalarına kadar devam etmektedir. O nedenle ilkbaharın son erginleri ile genellikle temmuz ayında çıkmaya başlayan yaz erginlerinin ilk çıkışı arasında bazı karışmalar olabilmektedir. Erginlerin yumurta bırakışı kısa preovipozisyon döneminden sonra başlamakta, ancak bunun için akşam alaca karanlık sıcaklığının üst üste iki akşam 15 °C'nin üzerinde olması gerekmektedir. Yumurtalar önceleri yapraklara, ince dallara, daha sonra meyvelere teker teker bırakılmakta ve gelişmelerini 90 gün-derece de tamamlamaktadırlar. Yumurta açılışından sonra, ilk dönem larvalar kendilerine hemen girmek için uygun bir meyve araştırmaktadırlar. İlk larvaların çıkışı ile meyveye giriş arasındaki süre, birçok etkenlere bağlı olmak üzere, genellikle 4-8 saat arasında değişmektedir. Meyveye giriş öncesi larva çok hassas olduğundan; rüzgar, yağmur veya avcı türlerden dolayı yüksek oranda ölüm olabilmektedir. Bu dönem Elma iç kurduna karşı mücadele önlemlerinin zamanlamasında çok önemlidir. Zira larvaların meyveye erişip zarar vermeden yok edilmesi gerekmektedir. Larva meyveye erişince, ya elmanın çiçek çukurundan veya elmanın yan tarafı ile sapa yakın kısımlarından içeriye girmeğe başlamaktadır. Elma iç kurdu larvası, meyveye girdikten sonra meyvenin merkezine doğru tünel açmağa ve oradaki çekirdekler üzerinde beslenmeğe meyillidir. Bu özellik. Elma iç kurdu larvalarını, daha ziyade çekirdekler üzerinde beslenmeyen ve takat meyve içinde zararlı diğer Tortricid'lerden ayırmaktadır. Keza Elma iç kurdu olgun larvaları beyazımsı-pembe renkte ve meyve içinde beslenen diğer Tortricid larvalarından daha büyük olmaktadır. Meyve içinde 30-40 gün beslenerek olgunlaşan larva ağaç gövdesinin çatlamış kabukları arasında veya toprakta bulunan kalıntılar arasında kokon örmek üzere meyveyi terk etmektedir. Bunlar daha sonra pupa olarak, ya aynı yılın yaz erginleri şeklinde veya pupa olmayıp da diyapoza geçmeleri halinde, ertesi ilkbaharda ilkbahar erginlerinin bir bölümü olarak çıkmaktadırlar. Ülkemizde Elma iç kurdu genellikle 2 döl, bazı yer ve yıllarda kısmi bir 3. döl de verebilmektedir.

Yaşayış

Elma iç kurdu elma ağaçlarının en önemli zararlısıdır. Doğrudan meyve zararlısı olan larvalar, meyveleri delerek içlerinde galeriler açmakta, etli kısmını ve çekirdek evini yiyerek pislikler bırakmaktadırlar. Bütün bunların sonucu olarak meyvelerin dökülmesine, dökülmeden ağaçta kalabilen meyvelerin ise nitelik ve niceliklerinin bozulmasına ve dolayısıyla elmanın piyasadaki değerinin düşmesine neden olmaktadır. Mücadelesi yapılmayan bahçelerdeki zararı % 60, hatta % 100'e kadar çıkabilmektedir. Ülkemizde elma üretim bölgelerinin her yerinde bulunmaktadır.

Kültürel Önlemler

Ülkemizde Elma iç kurdunun yumurtalarında; Trichogramma sp.. T. evanescens Westur., T. embiyophagum (Heurtig) ve T. kilinceri Kostadinov (Hym.-Trichogrammatidae): larva ve pupalarında; Elodia tragica Meig, Neopleclops vcnisata Stein (Dip.- Tachinidae), Trichomma enecator Rossi, Pristomerus vulnerator Panz.. Pimpla turionellae L. (Hym.- Ichneumonidae), Ascogaster quadridentatııs Wesm., Agat-füs linguarius Nees (Hym.- Braconidae), Perilampus tristis Mayr., (Hym.- Perilampi-dae) adlı parazitoid türleri tespit edilmiştir. Ayrıca kuşlar başta olmak üzere pek çok predatörünün bulunduğu da bilinmektedir. Elma iç kurdu yumurtalarında saptanan Trichogramma sp'nin etkinliklerinin yapılan çeşitli çalışmalarda % 20 - 75 arasında değiştiği belirlenmiştir. Kuşların (özellikle ağaçkakanların), Ankara'da tuzak bantlara gelen Elma iç kurdu larvalarını % 80-95 gibi yüksek oranlarda yok ettikleri gözlenmiştir. Öncelikle elma bahçelerinin Elma iç kurdunun diğer konukçusu olan armut, ayva ve ceviz gibi meyve ağaçlan ile karışık olarak kurulmamasına özen gösterilmelidir. Bunun yanı sıra elma ağaçlarının altına dökülen meyvelerin toplanıp uzaklaştırılması, ambalaj ve depolama yerlerinin elma bahçelerinin kenarlarına kurulmaması, bahçenin sürümüne özen gösterilmesi ve ağaç gövdelerine haziran ayı başlarında oluklu mukavvadan tuzak bantlar sarılarak, bunlara gelen larvaların haftalık kontrollerle imha edilmesi gerekmektedir. Yumurta parazitoidi Trichogramma türleri ile E. tragica, T. enacator ve A. quaclriclentatus. Elma iç kurdunun biyolojik mücadelesinde kullanılabilecek önemli faydalılardır. Ancak bu zararlının ekonomik zarar eşiği çok düşük olduğu için , sadece biyolojik mücadele etmenleri ile baskı altında tutmak mümkün olmamaktadır. Bilhassa yoğun ve gelişigüzel ilaçlamaların yapıldığı yerlerde yararlıların etkinlikleri çok azalmaktadır. Yararlı türlerden en iyi şekilde yararlanmak için (a) zararlının doğal düşmanları iyi tanınmalı (b) etkili olan türler, özellikle yumurta parazitoidleri başka yerlerden getirilerek bahçelere salınmalı (c) ilaçlama programları yararlıları özellikle yumurta parazitoidlerini koruyacak biçimde hazırlanmalı, bu amaçla seçici ilaçlara birinci derecede öncelik verilmelidir. Elma iç kurdunun orta ve düşük yoğunlukta bulunduğu bahçelerde uygulanabilen bir mücadele yöntemidir. Kitlesel tuzaklama yöntemiyle bu zararlıya karşı her ağaca bir adet eşeysel çekici tuzak ( pherocon tipi) asılarak uygulanır. Tuzaklar yerden l .5-2 m yüksekliğe ve açık tarafı hakim rüzgar yönüne gelecek şekilde asılır. Etkili sıcaklık toplamları l Ocaktan itibaren 40-80günderece' yi bulduğu tarihten hasat sonuna kadar kitlesel tuzaklama yapılır. Eşeysel çekici tuzakların kapsülleri 5 haftada bir değiştirilir. Aynı bahçede en az iki yıl üst üste çalışılması sonucunda populasyon baskı altında tutulabilmektedir. Tuzaklar haftada bir kontrol edilip toplanan kelebekler uzaklaştırılmalı, yapışkan tablalar kirlendikçe değiştirilmelidir.

Kimyasal Mücadele

Ağaçların iç, dış ve tepe kısımlarında bulunan tüm organlarının (yaprak, meyve, dal) ilaçlı su ile iyice ıslanmasına özen gösterilmelidir.

İlaçlama Zamanı

Elma iç kurdu mücadelesinde hedef her döle ait larva çıkışı süresince ağaçları ilaçlı bulundurarak yumurtadan çıkan larvaları meyve içine girmeden önce öldürmektir. Ancak bu mücadelede üründe % 2'ye kadar zarar hoşgörü ile karşılanır. O nedenle zararlının populasyon seviyelerinin bilinmesi ayrı bir önem taşır. Döllere ait ilk ilaçlama zamanlarını sağlıklı bir şekilde saptamada ve yoğunluğun tespit edilmesinde aşağıda verilen tahmin ve uyandaki yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemlere göre ilaçlamaya karar verdikten sonra birinci döle karşı 2, ikinci döle karşı 1 olmak üzere toplam 3 ilaçlama yapılmakta ve genellikle bu uygulama yeterli olmaktadır. A- Elma iç kurdu'nun ilaçlama zamanının tespiti 1- Kültür kutularında ergin çıkışı ve yumurtanın izlenmesi : Elma iç kurdu'nun ergin çıkışını tespit etmek amacıyla bahçelerden gelişmesini tamamlayan larvaların toplanması gerekmektedir. Larvalar tuzak bant yöntemiyle toplanır. Bu amaçla, haziran ayının ilk haftasında 100 ağaçlık bir bahçede 40 ağacın gövdesine yerden 50 cm yüksekliğe 2.5-3 cm eninde şerit halinde oluklu mukavvalar iki kat halinde sarılır. Elde edilen larva veya pupalar kültür kutularına alınır. Ertesi yılın ilkbaharında (pupa dönemini izleyen ilkbaharda) Nisan ortalarından itibaren ilk kelebek çıkışına kadar her gün, daha sonra haftada iki gün (3-4 gün aralıklarla) kontrol edilerek ergin çıkışları izlenir Kültür kutularında ergin çıkışının başlamasından itibaren 3 gün süre ile her gün çıkan kelebekler cam tüplere alınarak, ağaçların güney yönlerinde seçilmiş uygun birer dala geçirilmiş ayrı silindirik şekilde şifon dal kafeslere gruplar halinde salınır. Yeterli sayıda yumurta bırakıldığı tespit edildikten sonra dal kafesi çıkartılır ve dal işaretlenir. Yapraklar ve sürgün üzerinde yapışık halde bırakılmış yumurtalar işaretlendikten sonra yumurtaların embriyo gelişmesi izlenir. Yumurtalarda kırmızı halka görüldüğünde, ilaçlama hazırlıklarını yapmaları için üreticiler uyanır ve ilk larva çıkışı olduğunda ise ilaçlama yaptırılır. 2- Etkili sıcaklık toplamlarının kullanılması : Bütün böceklerde olduğu gibi Elma iç kurdu'da belirli bir sıcaklığın üzerinde gelişmeye başlar ki bu sıcaklığa gelişme eşiği denir. Günlük maksimum ve minimum sıcaklık ortalamalarından gelişme eşiği olan 10 °C çıkarılarak hesaplanan etkili sıcaklıklar toplanarak belirli dönemlerin ve zararlının bir dölünü oluşturma zamanları teorik olarak bulunmaktadır. Bu amaçla istasyon bahçesine t. mohigrograf ve maksimum-minimum termometre içeren meteoroloji siperi yerleştirilir. Termohigrogratin her hafta diagramları değiştirilerek saati kurulur ve düzenli çalışıp çalışmadığı kontrol edilir. 1 Ocak'tan itibaren etkili sıcaklıkların kümülatif toplamı 250 gün dereceyi veya cinsel çekici tuzaklarda ilk kelebek yakalamaktan 150 gün dereceyi bulduğunda l .döl larva çıkışı, 800 gün dereceyi bulduğunda ise 2. döl larva çıkışı teorik olarak beklenmektedir. Yumurtalar bırakıldıktan sonra 90 gün dereceye ulaşıldığında teorik olarak larva çıkışı olacağı kabul edilmektedir. 3- Cinsel çekici tuzakların kullanılması : Cinsel çekici tuzaklar kışlayan döl ergin çıkışından önce etkili sıcaklık toplamı 80 gün dereceye (1 Ocak'tan itibaren) ulaştığında bahçenin ortasındaki bir ağacın tacının dış kısmına ve yerden 1.5-2 metre yükseğe asılır. Tuzaklar günlük olarak kontrol edilerek ilk kelebeğin yakalandığı tarih belirlenir, îlk kelebek çıkışından itibaren termohigrograftan alınan sıcaklık toplamı yaklaşık 150 gün dereceye ulaştığında ilk larvanın çıktığına karar verilir. Hasat zamanına kadar tuzaklar bahçede bırakılır ve yapışkan tablanın yapışkanlığı kaybolduğunda, kapsül ise 6 haftada bir yenileri ile değiştirilir. B- Elma iç kurdu ilaçlaması için gerekli populasyon yoğunluğunun tespiti 1- Cinsel çekici tuzaklardan yararlanma : Çalışmaların yapıldığı bahçelerin her 100 ağacına bir tuzak gelecek şekilde kelebekler çıkmadan önce usulüne göre asılır. Tuzaklar haftada bir kontrol edilerek yakalanan kelebekler sayıldıktan sonra yapışkan tabla üzerinden alınır. Tuzaklarda kışlayan dölde iki hafta üst üste toplanı 6 kelebek, yaz döllerinde ise haftada 3 kelebek yakalandığında bu bahçede ilaçlama gerekir. Diğer bir ekonomik zarar eşiği ise, birinci döl ilk larva çıkışına kadar tuzak başına 10 kelebek yakalanması ilaçlama için »erekli yoğunluğun olduğu kabul edilir. 2- Tuzak bant yöntemi : Larvalar meyveleri terk etmeden önce 100 ağaçlık bahçede 40 ağacın gövdesine tuzak bant sarılır. Yaz döllerinin ilaçlama zamanları, bu bantlar ağaç gövdelerinden çıkarılarak içerisindeki larvalar sayılarak belirlenir. Bahçedeki ağaçlarda ortalama 40 kuşakta toplam 5 adet larva + pupa+ pupa gömleği bulunması ilaçlamayı gerektirmektedir.Aynı şekilde kışlaklarda diyapoza girmiş 35 larva bulunması halinde bir sonraki yılda birinci döle karsı ilaçlama gerekmektedir.Bu yöntem fazla işgücü islediğinden tahmin ve uyarı sisteminin yeni uygulanacağı yerlerde yapılmaktadır. 3- Yoğunluğun meyvelerdeki zarara göre tespiti : Bahçelerdeki ağaçlar üzerindeki meyveler koparılmadan gözle kontrol edilerek meyvelerde larva girişleri aranır. Bahçede tesadüfen seçilen en az 20 ağaçla 25 'er meyve olmak üzere toplam 500 meyve, koparılmadan gözle kontrol edilerek meyvelerde % 2 giriş görüldüğünde o bahçede ilaçlama için gerekli yoğunluğun olduğuna karar verilir.