Latincesi

Hastalık Tanımı

Vücudun genel rengi, üst tarafı sarımtırak kahverengimsi veya sarımtırak siyah kırçıllıdır. Alt tarafı sarımsı kirli beyaz renkte, yan taraflar ise alta nazaran göze çarpacak derecede açık renktedir. Baş uzunca, alın geniş ve üstten basık olup buruna doğru daralmaktadır. Kulaklar çok küçülmüş ve kabarık bir deri kıvrıntısı görünümdedir. Gözler iri parlak ve siyah renkte olup etrafı beyaz tüylerden meydana gelen bir halka ile çevrilmiştir. Bıyıkları meydana getiren siyah kıllar uzun ve serttir. Ağzının sağ ve sol tarafında yanak torbalan vardır. Ön ayaklar, arka ayaklardan kısa olup parmaklarının ucunda sivri ve keskin tırnaklar bulunmaktadır. Açık kırmızımsı sarı renkte olan kuyruğunun uzunluğu 40-90 mm. kadar olup uç kısmında sarımsı kıllardan oluşmuş bir püskül bulunur. Vücut uzunluğu 180-330 mm., ağırlığı ise 150-220 gr arasında değişir. Islık çalar gibi ses çıkarırlar. Gelengilerin arka ayaklarının üzerinde durup gıda-lanmaları ve etrafı dinleyip gözetlemeleri tipik davranışlarındandır. İklim koşullarına bağlı olarak Şubat sonu ile Mart ayının ilk haftasında kış uykusundan uyanırlar. Bir müddet sonra çiftleşmeye başlarlar. Gelengiler 25-30 gün süren bir gebelikten sonra 2-9 yavru doğururlar. Çıplak ve gözleri kapalı doğan yavruların gözlen l ay sonra açılır. 2 ay sonra da analarından ayrılarak kendi hazırladıkları yuvalarda tek başına yaşarlar. Yılda bir döl veren gelengilerin yavruları l yıl sonra erginle-şirler ve çiftleşirler. Ömürleri 5-10 senedir. Step ve kısa otlu yerleri tercih eden gelengiler dağlık arazide de yaşarlar. Çok yağışlı ve rutubetli yerlerde yasayamazlar. Bilhassa sabah ve akşam serinliğinde daha faaldirler. Temizliklerine çok düşkündürler. Senenin yarısını kış uykusunda geçirirler. Koloniler halinde yaşarlar. Yuvaları iki tiptir. Birincisi kış uykusu süresince, gebelik ve yavrulama sırasında kullandıkları, derinliği 70-220 cm arasında değişen, içinde yedek besin depo ettikleri daimi yuvalardır. Bu yuvalar ekseri işlenmemiş meyilli arazilerde bulunur. İkincisi yaz mevsiminde kullanılan beslenme alanlarına yakın olan kumsal, gevşek ve işlenmemiş arazide yaptıkları derinliği 50-60 cm. olan geçici yuvalardır. Gelengi yuvaları dışarıya tek bir delikle açılır. Yuvaların toprak altı sistemlerinin hiçbir zaman birbirleri ile bağlantısı yoktur. Her yuva tek bir zararlıya aittir. İşlek olan gelengi yuvalarının ağzında genellikle zararlının taze pislikleri bulunur. Gelengiler nadiren su içerler; su gereksinimlerini genellikle yedikleri bitkilerden sağlarlar. Ağustos sonu ve Eylül ayında kış uykusuna yatmaya başlarlar.

Yaşayış

İlkbaharda kış uykusundan uyanan gelengiler önce bulunduğu yerlerdeki mer'a bitkilerini yerler, sonra çimlenmiş hububatı kökü ile sökerek veya kök boğazından keserek yeşil kısımlarını yerler. Ayçiçeklerinde ise, çimlenip toprak hizasında bir karış uzar uzamaz, uç kısımlardan yemek suretiyle zararlı olmaktadırlar. Hububatta süt olumundan hasada kadar olan devrede, başakların dip kısımlarından keserek yemek ve yuvalarına taşıyıp depo etmek suretiyle önemli derecede zarar verirler. Gelengiler genel olarak bitkileri kesmek, kemirmek, yemek ve yuvalarına taşıyıp depo etmek suretiyle zararlı olurlar. Gelengi zararı, populasyon yoğunluğuna göre değişmekte olup çoğunlukla ekonomik önemde zararlı olmaktadırlar. Çoğunlukla az yağış alan yerlerde bilhassa Orta Anadolu, Doğu-Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde ve Trakya Bölgesinde fazla bir yayılış göstermektedirler.

Kültürel Önlemler

Memelilerden; tilki, kokarca, sansar, gelincik, kirpi, kedi, köpek, çakal, kuşlardan; baykuş, leylek, karga, kartal, şahin, doğan, atmaca, kerkenez, puhu, kuzgun, sürüngenlerden; yılanlar doğal düşmanlarıdır Yuvaların bulunduğu yerde ufak kümeler halinde bulunan otların biçilmesi, populasyonun barınmasını önleyici nitelikte olabilir.

Kimyasal Mücadele

Zehirli yemin hazırlanması: Yem Maddesi: 100 kg temiz buğday Zehir maddesi: 7 kg çinko tostur. İlave maddeler: 2.5 litre su (kireçsiz veya az kireçli) 2.5 litre sıvı yağ Selekte edilmiş, yıkanmış ve kurutulmuş 100 kg buğday beton bir zemin üzerinde 2.5 litre su ile nemlendirilir. Nemlendirilmiş buğday üzerine 2.5 litre sıvı yağ ilave edilir ve bütün buğday daneleri yağlanıncaya kadar karıştırılır. Bu karışım üzerine 7 kg çinko töstür serpilir ve buğday danelerinin rengi homojen olarak siyah rengi alıncaya kadar kürekle aktarılır. Bu şekilde hazırlanan zehirli buğday gölgede ince bir tabaka halinde yayılarak kurumaya bırakılır. Daha iyi ve çabuk kurumasını temin etmek için her-gün birkaç defa alt üst edilerek karıştırılmalıdır. Zehirli buğday iyice kuruduktan sonra çift katlı kağıt torbalara veya sık dokunmuş çuvallara konulur. Bunların üzerleri etiketlenerek (ilaç ismi ve dozu) muhafaza edileceği depolara veya kullanma alanlarına sevk edilir. Zehirli yem rutubetli yerlerde saklanmamalı ve çok uzun süre bekletilmemelidir. Gelengilerin çıkış ve giriş delikleri genellikle tekdir. Su kaynağına yakın olan yerlerde bu deliklere özellikle Nisan ayında bolca su dökülürse yavrular yuvada ölür. Sersemleyerek dışarı çıkanlar da kolayca öldürülebilir. İlaçlama yapılacak yerde işlek olsun veya olmasın her deliğin içine 15 tane zehirli buğday el dokundurulmadan tahta kaşık veya kamış borularla konulur. Zehirli buğday deliğin kenarına değil içine atılmalı ve ilaçlanmadık delik bırakmamaya dikkat edilmelidir. İlaçlama, yalnız zararlı olduğu tarlanın etrafında değil gelengi ile bula.sik bütün o bölgede yapılmalıdır. Uygulamanın tamamlanmasından sonra ilaçlanan alan mutlaka kontrol edilerek gelengi ölüleri toplanıp yakılmalı veya derince bir çukura gömülmelidir.

İlaçlama Zamanı

Esas mücadele zamanı olarak, ilkbaharda ekonomik zarar eşiği, 1 gelengi deliğidir. Bu, delik işlek olsun olmasın her delik için geçerlidir. Gelengiler koloni (30 - 40) halinde yaşadıklarından her görüldüğü yerde ilaçlama yapılmalıdır. Mart ayından Eylül ayına kadar ilaç atılabilir. Ancak en etkili ilaçlama kış uykusundan uyanmalarını takip eden üç aylık süre (Mart - Nisan - Mayıs) içinde yapılır. Bu ilaçlamalar havalar ısınmadan yapılmalıdır. Havalar iyice ısınınca gelengiler yeşil gıdaları tercih ettiğinden zehirli buğdayları yemeyebilirler.