Latincesi

(Rattus rattus L., Rattus norveçicus Berk., Muş musculus . L.) (Rodentia: Muridae)

Hastalık Tanımı

a) ev sıçanı ( rattus rattus l.) Vücut 170 - 230 mm., kuyruk 200 - 250 mm. arka ayak 35 - 40 mm. uzunluktadır. Sırt rengi koyu kahverenginden siyaha kadar, karın rengi kirli beyazdan koyu griye kadar değişir. Sırt ve karın renklerini ayıran belirli bir yan çizgi bulunmaz. Vücut ağırlığı 120- 175gr'dir. b) Göçmen sıçanı ( Rattus norvegicus Berk. ) Vücut 200 - 260 mm., kuyruk 175-210 mm., arka ayak 40 - 45 mm uzunluktadır. Sırt rengi açıktan koyu kahverengine kadar değişir. Karın rengi beyazımsı açık gridir. Sırt ve karın renklerini ayıran belirli bir yan çizgi bulunmaz. Vücut ağırlığı 200 -400 gr. dır. c) Ev Faresi ( Muş musculus L.) Vücut 70-85 mm., kuyruk 75 - 90 mm., arka ayak 15-18 mm. uzunluktadır. Sırtı açık veya koyu gri olup karın rengi açık gri veya kirli beyazdır. Sırt ve karın renklerinin birbirinden ayıran belirli bir yan çizgi bulunmaz. Vücut ağırlığı 9-25 gr. dır. Bu zararlılar genellikle geceleri faaliyet gösterirler, ancak çok aç kaldıklarında gündüzleri de görünürler. Ev sıçanı ve göçmen sıçan yılda 2-7 doğum yapar ve her doğumda 5-14 yavru meydana getirirler. Gebelik süreleri 24 gün kadardır. Yavrular 45-50 günlük olduklarında çiftleşme ve yavru verme yeteneğine kavuşurlar. Ortalama 3-4 yıl yaşarlar. Ev faresi yılda 4-8 doğum yapar ve her doğumda 6-12 yavru meydana getirir. Gebelik süresi 21 gündür. Yavrular 30-40 günlük olduklarında çiftleşip yavru yapabilirler. Ortalama 2-4 yıl yaşarlar. Ambar fare ve sıçanları; depo ve ambarların karanlık, gizli köşelerinde yaptıkları yuvalar içinde barınırlar. Bazen toprak altında açtıkları galeri ve yuvalan da kullanılırlar.

Yaşayış

Ambar fare ve sıçanları her türlü besin maddesini yer, tahta eşyaları kemirir, çuval ve ambalaj kutularını parçalayarak depo edilen maddelerin zarar görmesine neden olurlar. Pislik ve sidikleri ile besin maddelerini kirleterek kullanılmayacak hale getirirler. Bazı hallerde elektrik kablolarını kemirerek kontaklara, dolayısıyla yangınlara sebep olurlar. Diğer taraftan kuduz, tifüs, tifo ve paratifo gibi tehlikeli hastalıkların taşıyıcılığını yaparak insan sağlığı için tehlikeli olurlar. Besin maddelerini yemeleri yanında yediklerinin en az 10 katını da kemirmek suretiyle insanların yararlanamayacağı hale getirerek ekonomik yönden büyük kayıplara yol açarlar. İnsanların yerleşip barındıkları her yerde bulunurlar. F.A.O.'nun araştırmalarına göre dünyada en az insan sayısı kadar . ambar ve sıçanları mevcuttur.

Kültürel Önlemler

En önemli predatörleri ise kedi, köpek, tilki, gelincik, şahin, baykuş ve yılandır. Ambar fare ve sıçanlarına ait deliklerin harçlı cam ve kömür tozu ile sıvanarak kapatılması, yuvalarının bozulması, besin ve su kaynaklarının fare ve sıçanların yararlanmayacakları şekilde kontrol altına alınması gibi hususların uygulanması halinde zararın bir miktar azaltılması olanağı vardır.

Kimyasal Mücadele

Ambar fare ve sıçanlarının kimyasal savaşında çinko fosfür ve anticoagulant etkili rodensitlerle hazırlanan zehirli yemler kullanılır. Çinko fosfürlü ve anticoagulantli yemlerin karışına miktarları aşağıda verilmiştir. Çinko fosfür için: Zehir maddesi: 2 kg çinko fostur (Muş musculus için ) 7 kg çinko fostur ( Rattus spp. için) Yem maddesi: 100 kg buğday (temizlenmiş, yıkanmış) İlave maddeleri: 2.5 I. sıvı yağ Anticoagulantli rodeniisitler için: Zehir maddesi: 1 kısım anticoagulant rodentisit Yem maddesi: 18 kısım yem, tercih denemesi ile saptanan bir yem veya mısır kırması, İlave maddesi :1 kısım pudra şekeri. Zehirli yemin besin maddelerine karışma tehlikesi olan durumlarda veya nemli yerlerde zehirli yemin küflenmesine engel olmak için % 60 - 100 oranında eritilmiş parafin, bir kap içinde ince olarak yayılmış zehirli yem üzerine dökülür ve sertleştikten sonra sabun kalıbı şeklinde kesilir. Çinko fosfürlü yem uygulanmasında; mücadele alanında fare ve sıçanların besin maddeleri içinde buğday yoksa, bu zararlıların buğdaya alışmalarını sağlamak için bir ön yemleme yapmak gereklidir. Ön yemleme süresi genellikle 4 gündür. Buğdayın daha önce yenilmesi halinde bu süre kısaltılabilir. Ön yemleme esnasında her beslenme noktasına konulacak buğday miktarı 10 g:'dan fazla olmamalıdır. Buğdayın azlığı sıçan ve farelerin bu yeme karşı isteklerini artırır. Anticoagulantli yemin kullanılması halinde, zehir maddesine ilave edilecek yeni cinsinin saptanması için fare ve sıçanların sevdikleri besin maddelerinden bir kaçı ile yem tercih denemesinin yapılması uygun olur. Dört günlük bir beslenme sonucu en fazla tercih gören besin maddesi zehirli yemin yapılmasında kullanılır. Genel olarak bu zararlılar mısır kırmasını severek yediklerinden, yem tercih denemesi yapılmadan da bu madde kullanılabilir. Ön yemleme ve yem tercih denemesinin uygulaması ile aynı zamanda beslenme noktalarının kesin olarak saptanması, dolayısıyla zehirli yemin kısa sürede ve daha çok miktarda yenilmesi sağlanmış olur. Zehirli yemlerin önceki bölümde açıklanan özel kutular içinde verilmesi, karanlık ve gizli yerlerden hoşlanan fare ve sıçanların daha rahat ve daha çok beslenmelerine yardım eder. Her yemleme kutusuna konulacak zehirli yem miktarı 100 gr. kadar olmalıdır. İçindeki zehirli yem tamamen yenilmiş olunca iki katı zehirli yem konulmalı, eksilenler eklenmeli ve kirlenenler değiştirilmelidir. İlaçlamaya zehirli yemin fare ve sıçanlar tarafından yenilmediği ana kadar devam edilmelidir. Hububat ve bakliyat ambarlarındaki zararlı fare ve sıçanlarına karşı l m^'e l tablet (3 gr.) Alüminyum phosphide % 56 - 57 kullanılabilir. Fındık ve Ayçiçeği depolarında ise bakiye analizleri yapıldıktan sonra kullanılması daha uygun olacaktır.

İlaçlama Zamanı

Kimyasal mücadele, zararın görüldüğü her zaman yapılmalıdır.