Latincesi

Hastalık Tanımı

Stolbur hastalığının etmeni 1967 yılına kadar virüs olarak biliniyordu. Bugün bir mikoplazma benzeri organizma (MLO) olduğu kesinlik kazanmıştır. Konukçu bitkide sistemiktir. Genel olarak floem dokusunda bulunur. Vektörleri hastalık etmenini aldıktan sonra devamlı taşıyıcısı olurlar. Bitkideki inkubasyon periyodu sıcak aylarda (Temmuz-Ağustos) 15-20 gün, diğer aylarda genel olarak daha uzundur. Doğada sikad vektörlerle yayılır. Ana vektör Hyalesthes obsoletus' dur. Diğerleri Eucelis plebejus, Maorosteles leavis, Aphrodes bicinctus ve H. mlokosiewiozii' dir. Bu vektörlerin hepsinin ülkemizde bulunduğu saptanmıştır. H. obsoletus Marmara ve Trakya bölgesinde çok yoğun ve yaygındır. Tarla sarmaşığı H. obsoletus' un kış konukçusudur. Aynı zamanda stolbur etmeninin de konukçusudur. Doğada diğer yayılma yolu küskütlerdir. Bunlar dışında hastalık tohumla geçmez. Her türlü vegetatif bitki parçası ile taşınabilir. Mekanik yolla ve temasla geçmez.

Yaşayış

Patateste: Hastalığın ilk belirtileri uç yapraklarda renk değişimi, (bazı çeşitlerde sarı kız gibi sarı, bazılarında Cosima gibi menekşe olabilir) hafif külah gibi kıvrılma şeklindedir. Tohumluktan gelen hasta bitkide ilk belirtilerden sonra solma başlar ve yumru bağlamadan, çiçeklenme devresinde bitki ölür. Aynı yıl enfekte olmuş bitkilerde hastalığın tüm devrelerini görmek mümkündür. Uç yapraklardaki renk değişimi ve külah şeklinde kıvrılma ile boğum aralarında kısalma, boğumlarda kalınlaşma ve koltuk sürgünlerinin kalınlaşması başlar ve ileri safhalarda koltuk yumruları görülür. Daha sonra toprak ve hava şartlarına bağlı olarak hızlı veya yavaş bir solma görülür. Aynı dönemde kök boğazında havai yumruları da oluşmaya başlar. Solma ile birlikte kökler tamamen ölür. Stolonlara bağlı olan olgunlaşmamış yumrularda pörsüme meydana gelir. Hastalığın depodaki belirtisi iplik şeklinde çimlenmedir. İplik şeklinde çimlenme oranı hastalığın tarlada görüldüğü orana yakındır. Hastalık epidemi yıllarında % 80-90 oranında görülebilir. Böyle yıllarda tohumluk patates üretiminde zarar ortalama olarak aynı orandadır. Yemeklik patatesler depolama değerini büyük oranda kaybeder. Verim, ekilen patatesin çeşidine ve enfeksiyon tarihine bağlı olarak çok düşüktür. Böyle yıllarda çok erkenci patates çeşitlerinde, yani vektörün bölgede görüldüğü tarihte olum devresine girmiş patateslerde zarar çok azdır. Geç çeşitlerde veya vejetatif gelişme periyodu uzun olan çeşitlerde zarar çok yüksek olabilir. Böyle çeşitlerde genel olarak patatesin gelişme periyodu, vektörün çıkış tarihi ve MLO'nin inkubasyon süresi arasında iyi bir ilişki vardır. Bu ilişki bitkinin aleyhine, hastalığın lehinedir. Domateste: Hastalığın başlangıç belirtileri büyümekte olan genç sürgünlerde, yapraklarda küçülme, hafif menekşe renk alma, ileri aşamada tamamen dumura uğrama ve hafif kıvrılma şeklindedir. Hastalığın ileri dönemlerinde çiçekte deformasyon, genel olarak çanak yapraklarda anormal büyüme, taç yapraklarda tamamen veya kısmen dumura uğrama dişi ve erkek organlarda deformasyon, kısırlaşma, erken enfeksiyonlarda (çiçeklenme periyodundan önce) hiç bir çiçeğin oluşmadığı görülür. Böyle durumlarda meyve oluşmamaktadır. Geç enfeksiyonlarda inkubasyon periyodundan önce döllenmiş meyveler oluma kadar gelebilir. Böyle meyvelerin bir kısmı tamamen sertleşmiş (odunlaşmış)tir, meyve tatsız ve susuzdur. Belirtiler yaz aylarında çok kuvvetlidir. Sonbahar (Eylül-Ekim) aylarında daha hafittir. Kış aylarında bitkide yeniden hafif bir yapraklanma görülebilir. Hastalık nedeniyle köklerde bir ölüm meydana gelmez. Hastalığın ülkemiz için ekonomik önemi büyüktür. Hastalık domateste % 20-100 oranında verim düşüklüğüne neden olmaktadır. Hastalık Marmara ve Trakya bölgesinde çok yaygın görülmektedir. Biberde: Hastalığın ilk belirtileri yapraklarda renk açılması, renkte donuklukla başlar. Sarı, yeşil renkte damarlar belirginleşir yapraklar aşağıya doğru kıvrılır. Bunu yaprak dökümü izler. Kök sisteminde mantarlaşma ve ölüm görülür. Bitkide solma ve ölüm meydana gelir. Vejetatif gelişme periyodunun başında enfeksiyon almış bitkilerde meyve oluşmaz veya çok küçük ve deforme olmuştur. Geç enfeksiyonlarda oluşan meyvelerde erken kızarma görülür. Hastalığın tohumluk ve salçalık (kırmızı) biber ekiminde ekonomik önemi büyüktür.Çünkü stolbur nedeniyle solma genel olarak biberde tohum devresinde yani biberler kırmızılaşmaya başladığı dönemde görülür. Hastalıklı bitkilerden elde edilen tohumlarda çimlenme oranı düşüktür. Ancak hastalık tohumla geçmez. Her türlü vegetatif parçayla geçer. Tütünde: Hastalığın en belirgin belirtileri çiçek demetinde ve çiçekte görülür.Çiçek demetinde fazla dallanma ve çiçek saplarının kısalması sonucu çalı görünümü meydana gelir.Çiçekte taç yaprağı dumura uğrar, çok defa yeşil renk alır. Erkek ve dişi organlarda anormallikler görülür. Dişi ve erkek organlar küçülür. Aralarındaki oran bozulur. Bazen dişicik borusu erkek organ taşıyıcılarından çok uzun veya kısadır, yumurtalık dumura uğramıştır. Genel olarak hastalık belirtisi gösteren çiçekte döllenme ve tohum bağlama meydana gelmez. Erken enfeksiyonlarda vejetatif gelişmede duraklama görülür ve bitki çiçeklenmez. Hastalık nedeniyle bitkide solma ve ölüm görülmez. Patlıcanda: Hastalık belirtileri genel olarak yapraklarda sararma, küçülme, dökülme şeklindedir. Vejetatif gelişmede duraklama görülür. En tipik belirtisi meyvenin sertleşmesidir. Köklerde giderek ölüm ve mantarlaşma meydana gelir. Sonuçta bitki solar ve ölür. Ayçiçeğinde: Çok sayıda küçük başların oluşması hastalığın tipik belirtisidir. Soğan ve Pırasada: Sapta kalınlaşma, çiçek demetinde anormallikler görülür. Havuçta: Meyvede odunlaşma görülür. Hastalık tüm konukçu bitkilerinde ve C. arvensis ' te Trakya ve Marmara bölgesinde saptanmıştır. Ayrıca Orta Anadolu, Doğu Anadolu ve Ege Bölgesinde domates ve patateslerde görülmüştür.

Kültürel Önlemler

Ekim tarihi, ekolojik şartların izin verdiği ölçüde vektörlere özellikle ana vektör H. obsoletus ( çıkış, yoğunluk ve kışlaklara çekilme durumuna )' a göre ayarlanmalı Çeşitler buna göre seçilmeli, yani çeşitlerin geç, erkenci oluşları ve vejetatif periyotlarının uzunluğu esas alınarak seçimi yapılmalı. Ekim alanının etrafını yüksek ağaçlarla çevirmemeli Vektörün yoğun görüldüğü fundalık ve orman kenarlarında, yamaçlarda ekim yapılmamalı. Kış konukçuları ile mücadele edilmeli, özellikle tarla içinde ve etrafındaki yabancı ot konukçuları (C. arvensis ve diğerleri) yok edilmeli Tohumluk , etmenin ve H. obsoletus' un görülmediği veya yoğunluk göstermediği yerlerde yapılmalı. Patates tohumluğu çim durumuna göre seleksiyona tabi tutulmalı Patates (özellikle tohumluk) ekim alanlarının çiçeklenme periyodu içinde kontrolü yapılmalı ve Stolbur'lu bitkiler yok edilmeli . H. obsoletus çıkışı ve patates ekim tarihine göre bu konu önem kazanabilir. Eğer patates erken ekilmiş, vegetatif gelişme periyodu kısa ve bölgede H. obsoletus buna göre geç çıkıyorsa, Sakarya'da olduğu gibi, tarla kontrolü ve stolbur seleksiyonu önemsizdir. Çünkü enfeksiyon kaynağı olacak hasta bitkiler bu tarihe kadar ölür. Bunun aksi durumda ise, yani bölgede patates geç ekilir veya ekilen çeşidin vegetatif gelişme periyodu uzun ise ve H. obsoletus buna göre erken çıkıyorsa Stolbur yönünden tohumluk patateslerde seleksiyon yapılmalıdır.

Kimyasal Mücadele

Stolbur hastalığı ile kimyasal mücadele konusunda yapılan araştırmalardan pratiğe uygulanabilecek, ekonomik değeri olan bir sonuç alınamamıştır. Ancak bugün için ana vektör H. obsoletus ile mücadele önerilmektedir. Yapılacak mücadele için sebze zararlıları talimatındaki emici böcekler bölümüne bakınız.

İlaçlama Zamanı