Azotun Topraktaki İşlevi Nedir?

Azot, toprağın orijini olan kayada hiç yoktur veya çok az miktarda vardır. Topraktaki azotun hemen hemen hepsi havada bulunan gaz halindeki azottan gelmektedir. Havanın büyük bir kısmı ( yaklaşık olarak 4/5' i ) azot ve geri kalan kısmı ise oksijendir. Çok az miktarda da karbondioksit ve diğer gazlar vardır. Hava azotunun çoğu yonca, korunga, üçgül, hayvan bezelyesi, fasulye, nohut, bakla, soya fasulyesi, fiğ vb. gibi baklagil bitkileri yoluyla toprağa ilave edilmiş olur. Havanın serbest azotu bu bitkilerin köklerinde yaşayan çok küçük canlılar yoluyla köklerin üzerindeki nodül denilen yumrucuklar içerisinde toplanır. Baklagil olmayan buğday, mısır, şeker pancarı, pamuk vb. gibi diğer bütün bitkiler tarafından toprağa ilave edilen azotu kullanırlar. Bu azotun toprakta yeteri kadar bulunmadığı hallerde azot ihtiyacı azotlu gübrelerden temin edilir.

Topraktaki azotun kaynağı, organik maddedir; yani toprakta kalan bitkiler ve hayvansal artıklarıdır. Bu nedenle organik maddesi az olan toprak genellikle azot bakımından fakir topraktır. Toprak organik maddesinin çürüyüp parçalanması sonucunda meydana gelen azot, bitkiler tarafından kullanılır. Topraktaki total azot miktarı genellikle %0.05 ile %0.2 arasında değişmektedir.

Bitkiler azotu genellikle amonyum ( NH+4 ) ve nitrat ( NO-3) halinde olmak üzere iki şekilde, suda erimiş iyonlar olarak alırlar. Bitkilerin kullanabileceği formlardaki bu azot topraktaki total azotun %2' si kadardır. Amonyum halinde olanlar nitrat azotuna kıyasla toprakta daha iyi tutunurlar ve yağışlarla toprak derinliklerin yıkanmaları daha az olur. Amonyak azotunun toprakta daha iyi tutunmasına karşılık, toprak yüzeyinde bırakıldığında özellikle kireç topraklarda ve sıcakta, gaz haline geçerek kaybolma tehlikesi vardır. Bu nedenle gerek amonyak ve gerekse nitrat halindeki azottan bitkilerin en iyi şekilde yararlanmasını temin edecek tedbirleri almak, iyi bir çiftlik için, gerekli olmaktadır. Bu tedbirlere ilerde gübreler ve özellikleri kısmında değinilecektir.

Toprağa uygulanan bütün amonyumlu ve amidli gübreler, mikrobiyal aktivite sayesinde en sonunda nitrat azotuna dönüşürler. Nitrat bitkiye yarayışlı azot formudur, fakat yağışlarla veya sulama suyu ile kolaylıkla yıkanarak kaybolur. Yıkanma suretiyle nitrat kaybı, büyük ölçüde, iklim ve toprak şartlarına bağlıdır. Diğer taraftan nitrat azotu, kurak periyotlarda kapilarite ile toprak derinliğinden yukarı doğru hareket edilebilir.

Amonyum formundaki azot ise bir katyon olduğundan ( NH+4 ) yani artı (+) yüklü bir iyon olduğundan eksi (-) yük taşıyan kil parçacıkları tarafından tutulur ve böylece de nitrat azotunda olduğu gibi kolaylıkla yıkanıp kaybolmaz. Çok yüksek yağış altında dahi amonyum azotunun yıkanarak kaybolmadığı tespit edilmiştir.

Azotun bitki tarafından alınabilmesi için nitrat veya amonyum formunda bulunması lazımdır. Bazı bitkilerin bu iki azot formundan herhangi birini kullanmada tercihleri olursa da genellikle bitki besleme yönünde aralarında fark yoktur. Bazı bitkilerin genç dönemlerinde bu iki formdan birini ileriki dönemlerde ise diğer formda azotu tercih ettikleri tespit edilmiştir. Amid veya organik formdaki azotun bitki tarafından alınabilmesi için parçalanarak inorganik formdaki amonyum veya nitrata dönüşmesi gerekmektedir. Nitrat, topraktaki diğer katyonların alınmasının teşvik ederken, amonyum formu anyonları alınmasından yararlı olur.

Amonyum nitrata dönüşümü nitrifikasyon bakterileri vasıtası ile, iklim ve toprak şartlarına bağlı olarak, meydana gelir. Topraktaki uygun rutubet, havalanma, ısı ve toprak reaksiyonu ( pH ) gibi faktörlerle, dönüşme olayı hızlanır, buna karşılık soğuk, yaş ve asitliğin çok fazla olduğu hallerde ise yavaşlar.

Dünya topraklarının çoğunda azot eksikliği vardır. Azot eksikliği olan yelerdeki bitkiler genellikle normal büyüyemez. Bodur kalır, yapraklar küçük, sarı veya sarımtırak yeşil olur, alt veya yaşlı yapraklar kuruyarak ölür, dane iyi ve dolgun olmaz, danede ve yapraklarda protein miktarı düşer, çiçeklenme normal olmaz ve verim azalır. Azot noksanlığı hububatta kardeşlenmeyi azaltır, dolayısiyle de başak adedi azaldığı gibi varolan başaklar da küçük kalır ve daneler olgun değildirler.

Sponsorlu Bağlantılar