Latincesi

(Archips rosanus L. ) (Lep.: Tortricidae)-(A. xylosteanus L.) (Lep.: Tortricidae)

Hastalık Tanımı

Her iki türde de ön kanatlar yamuğumsu dikdörtgen şeklinde olup, renkleri açık zeytini ile kahverengi arasında değişiklik gösterir. Ayrıca kanatların üstünde renkleri ve şekilleri yönünden bazı ayrıntılar gösteren tanımlayıcı lekeler, bantlar bulunur. Kanat açıklığı A. rosanus 'da 18-22; A.xylosteanus 'da 20 - 23 mm' dir. Yumurtaları oval olup, A. rosanus ' da ağaç kabuğu, A.xylosteanus 'da ise kestane renginde olup ortalama 60 (2-100) adet bir arada olan paketler halindedir. Zaman zaman bazı meyve bahçelerinde görülen A. crataeganus Hb. un yumurta kümeleri ise kireç gibi beyaz renktedir. İlk iki türde parazitli yumurta kümeleri siyah renklidir. Yumurtalar paket halinde olup iğne ile kaldırılmak istendiğinde ağkurdu yumurta paketlerinin aksine olarak kalkmaz ve paketteki yumurtalar bozulur. Bir önceki yıldan kalan yumurta paketlerinin her bir yumurtası üzerinde bir larva çıkış deliği vardır. Her iki türde de larvaların vücudu açık san-yeşil, koyu yeşil ve baş kısmı kahverengi-siyahtır. Dokunulduğunda larvalar zigzaglar yaparak kendilerini geri atıp bir ağ ile yere doğru sarkarlar. Olgun larvalar ortalama 20 - 22 mm uzunluğundadır. Pupaları A. rosanus 'da esmer-kahverengindedir. Dişilerde 9.5-12 mm,erkeklerde 6.5-9.5 mm uzunluğundadır. A.xylosteanus 'da ise renk kırmızımsı kahverengi olup, A.rosanus 'a göre daha uzundurlar. Her iki türün yaşayışları birbirine benzer ve yılda 1 döl verirler. Kışı yumurta döneminde geçirirler. Ege Bölgesinde mart ayı başından itibaren yumurtalar açılmaya başlar. İlk çıkışlar genel olarak sert çekirdekli meyve ağaçlarında çiçeklerime dönemine; armutta çiçeklenmeye yakın; elma ve ayvada tomurcukların patlama dönemine rastlar. Gelişmelerini 4 gömlek değiştirerek 16-21 günde tamamlayan larvalar kıvırdıkları yapraklar arasında, mayıs ayının ilk haftası içinde pupa olur. Gelişmelerini 12-14 günde tamamlayan pupalardan ise ilk erginler mayıs ayı ortasından itibaren çıkmaya başlar. Çıkışlar mayıs sonu ile haziranın üçüncü haftası arasında en yüksek noktasına ulaşır ve temmuz ayının ilk haftasına kadar sürer. Kelebekler çıkışlardan 3-4 gün sonra gece yumurta bırakırlar. Yumurtalarını çoğunlukla ağaçların gövde ve kalın dallarının yere doğru bakan düz, pürüzsüz kısımlarındaki kabukları üzerine bırakırlar.

Yaşayış

Larvalar ilk iki dönemlerinde yeni sürmüş yaprakların uç; gözlerin iç ve dış kısımlarını yanlardan ve dip Lamlarından yiyerek beslenirler. Çiçeklerin erkek ve dişi organları ile taç yapraklarını ipeğimsi bir ağ ile birbirine bağlayarak bir yumak haline dönüştürürler. Sonra bu çiçeğin içinde erkek organların sap ve dişi organların yumurtalık kısımlarını yiyerek çiçeğin ölümüne neden olurlar. Karakteristik olarak A.rosanus larvaları birden fazla yaprağı ipeğimsi ağlarla birbirine bağlayıp buket haline getirirler. Tek yaprağı ise, orta damar doğrultusunda puro gibi uzunlamasına sararlar. Buna karşın A.xylosteanus larvası ise zararını çoğunlukla serbest tek yapraklarda yapmakta ve bu yapraklan A.rosanus 'unkinin aksine uç kısımlarından itibaren enine doğru kıvırıp sarmaktadırlar. Bu türler polifag olup, konukçu bitkilerin gözlerini, çiçeklerini ve yapraklarını yiyerek, meyveleri kemirerek ürünün kaybına ve kalitesiz olmasına neden olurlar. Tüm bölgelerde yaygındır.

Kültürel Önlemler

Ege Bölgesinde bilhassa A. rosanus'un yumurta, larva ve pupa parazitoidi olarak 17 tür ve yumurta yiyen bir kuş türü (Baştan kara Sylvia sp. (Sylviidae) saptanmıştır. Bu parazitoidler; Trichogramma embryophagum (Hartig) (=T. cacoeciae march.) (Hym.: Trichogrammatidae), Goniozus sp. (Hym.: Bethylidae), (Habrobracon variegator Spino-la (Hym.: Braconidae), Apanteles sp. (Hym.: Braconidae), Itoplectis maculator P. (Hym.: Ichneumonidae), Trichomma sp. (Hym.: Ichneumonidae), (Dibrachys çavuş (Walk.) (Hym.: Pteromalidae) Habrochyius chrysos (Walk) (Hym.: Pteromalidae), H. se-motus (Walk.) (Hym.: Pteromelidae), Mesopolobus sp. (Hym.: Pteromalidae), Eulopus larvarum (I.) (Hym.: Eulophidae), Pedichius bruchisida Rond (Hym.: Eulophidae), Tet-çastichus sp. n r, galactopas (Ratz.) (Hym.: Eulophidae), Eupelmus urozonus Dalman (Hym.: Nupelmidae), Monodentomerus aereus Wlk. (Hym.: Torymidae), Rachymeria in-termediu (Noes) (Hym: Chalcididae), Cadurcia casta Rond. (Diptera: Tachinidae)'dır. Ege Bölgesinde bu parazitoidler yaygın olarak bulunmakta ise de bugün için konukçuyu tanı olarak kontrol altında tutacak yoğunlukta değillerdir. Ancak bunlardan T.cacoeciae mayant, Manisa (Sultan yayla)'da bazı kiraz bahçelerinde A.rosanus 'u baskı altında tutabilmektedir (% 65'i bulan oranlarda parazitlenme). Öte yandan Orta Anadolu Bölgesinde A.rosanus, A. xyiosteanus ve A.crataeganus yumurtalarında T. dendrolimi , Archips spp.'nin larvalarında Meteorus sp. (Hym: Braconidae), Pimpla turionellae (L.) /. maculator (Hym.: Ichneumonidae), B.intermedia (Hym: Chalcididae) M.aereus (Hym.: Torymidae) ve Tetrastichus sp. (Hym.: Elulophidae) adlı parazitoidler saptanmıştır. Bunlardan T. dendrolimi 'nin bölgede çok yaygın olduğu ve yumurta kümelerini bazı yerlerde %70'i bulan oranlarda parazitlediği saptanmıştır. Kış aylarında veya budama yapılırken çoğunlukla gövde ve kalın dallar üzerinde bulunan yumurta paketleri ezilerek yok edilmelidir. Ancak parazitli (siyahlaşmış) yumurta kümeleri ezilmemelidir. Yaprak bükenlerin biyolojik mücadelesi bakımından, yumurta parazitoidi Trichogramma türlerinin önemi büyüktür. Bu türlerin bulunduğu yerlerde ilaçlı mücadeleden mümkün olduğu kadar kaçınılmalıdır. Bilhassa kış ilaçlamaları yapılmamalıdır. Seçici ilaçlar kullanılarak ve ilaçlama zamanlarını, bu parazitler zarar görmeyecek şekilde ayarlamak suretiyle bunlar korunmalıdır.

Kimyasal Mücadele

İlaçlamada yaprakların alt ve üst yüzeyleri ile tüm tomurcuk ve buketlerin iyice ilaçlanmasına dikkat edilmelidir.

İlaçlama Zamanı

Kış mevsiminde yapılan kontrollerde ağaç başına ortalama 5 adet yumurta paketi saptanan bahçelerde; ilkbaharda ise çiçek buketlerinde larva ile bulaşma oranı % 5'i geçince ilaçlama gereklidir. Bu bahçelerde ilk ilaçlama; elmada pembe tomurcuk; kiraz (kirdar) ve armut ağaçlarında ise çiçek taç yapraklarının 3/4 nün döküldüğü zaman yapılır. Bir ilaçlama yeterlidir. Ancak gerekirse birinci ilaçlamadan 15-20 gün sonra ikinci bir ilaçlama daha yapılabilir.