AMAÇ ve KAPSAM
Yağlarda sabunlaşmayan madde miktarını tespit etmek.

PRENSİP
Yağda çözünmüş halde bulunan ve sabunlaşmadan sonra suda çözünmeyen maddelerin çözücüde çözülerek gravimetrik olarak tayin edilmesi ilkesine dayanır. Bu maddeler steroller gibi lipidler , alkoller , hidrokarbonlar ile yağda bulunabilen ve 105 ^oC de uçucu olmayan mineral yağlar ve yabancı organik maddeler olabilir.

ALET EKİPMAN
•Hassas laboratuvar terazisi
•Geri soğutucu düzeni
•Etüv 100 ^oC ye ayarlanabilen
•500 mL lik ayırma hunileri ,

KİMYASALLAR
•Etanol , % 95 lik (v/v)
•0,5 N KOH
•Derişik KOH çözeltisi : ( 30 g KOH + 20 mL su )
•Dietil eter
•0,1 N etanollü KOH
•% 1 lik (m/v) fenol ftalein , % 95 (v/v) etil alkolde

İŞLEM
2 – 2,5 g örnek 0,001 g duyarlıkla 250 mL lik bir erlene tartılır. Üzerine 25 mL % 95 (v/v) lik etanol ve 1,5 mL derişik KOH çözeltisi ilave edilir. Erlen geri soğutucu düzeneğine takılarak 1 saat süre ile yavaşça kaynatılarak sabunlaştırılır. Süre sonunda erlen muhteviyatı soğumadan 500 mL lik bir ayırma hunisine aktarılır. Erlen birkaç defa 50 mL su ile yıkanır. Yıkama suları da ayırma hunisine eklenir. Erlen birkaç defa da toplam 50 mL eterle yıkanarak , eter de ayırma hunisine eklenir. Ayırma hunisinin kapağı kapatılarak kuvvetle çalkalanır ve fazların ayrılması için beklenir.
Sulu ve etanollü faz sabunlaşmada kullanılan erlene , eterli faz ise içinde 20 mL su bulunan ikinci bir ayırma hunisine alınır. Birinci ayırma hunisinin ucu eterle yıkanarak eter ikinci ayırma hunisine eklenir. Sulu ve etanollü sabun çözeltisi her defasında 50 mL eter ile iki kez daha aynı şekilde ekstrakte edilir ve eter ekstraktları ikinci ayırma hunisinde toplanır. (Balık yağları ve yüksek sabunlaşmayan madde içeren yağlar için ekstraksiyon işlemi 4 defa yapılır. )
İçinde 20 mL su ve eter ekstraktları bulunan ayırma hunisi , fazla çalkalanmadan döndürülür ( fazla çalkalama bu safhada istenmeyen emülsiyona sebep olabilir. ) Fazın ayrılması için bekletilir. Su fazı akıtılarak atılır. Eter fazı kuvvetle çalkalamak sureti ile iki defa 20 şer mL su ile yıkanır. Eter fazı daha sonra 0,5 N KOH çözeltisi ile ve arkasından 20 mL su ile kuvvetlice çalkalanır.Bu işlem 3 kez tekrar edilir. KOH çözeltisi ile çalkalama ve yıkama sırasında emülsiyon meydana gelmesi durumunda , su fazı mümkün olduğunca akıtılır. Emülsiye bölgenin hunide kalmasına dikkat edilir. Üçüncü KOH uygulamasından sonra su ile yıkama işlemine , yıkama suyuna birkaç damla fenol ftalein katılır ve alkalilik kayboluncaya kadar ( fenol ftaleinin rengi kayboluncaya kadar ) yıkama işlemine devam edilir. Ayırma hunisindeki eterli çözelti bir daha önceden darası alınmış bir erlene aktarılır. Ayırma hunisi eterle yıkanır ve eter erlene aktarılır. Erlen içindeki eter 5 mL kalıncaya kadar buharlaştırılır. Eterin büyük kısmı buharlaştırıldıktan sonra 2-3 mL aseton eklenir ve buharlaştırmaya devam edilir. 100 ^oC deki etüvde sabit tartıma gelinceye kadar kurutulur ve desikatörde soğutularak tartılır.
Erlen içeriği 2 mL eter ilavesi ile çözülür ve fenol ftaleine karşı nötralleştirilmiş etanolden 10 mL ilave edilir. 0,1 N alkollü KOH ile pembe renk oluşana kadar titre edilir.
Bir de yağ kullanmadan sadece reaktifler kullanılarak tanık deney yapılır ve kalıntı miktarı tespit edilir.

HESAPLAMA

% Sabunlaşmayan maddeler (m/m) = (m2 – m1 – ( 0,0282 x V ) – m3) / m x 100

m: deney numunesinin kütlesi , g
m1: Buharlaştırma kabının ( erlenin ) darası , g
m2: Buharlaştırma kabı ( erlen ) ve kalıntının kütlesi , g
V: Titrasyonda harcanan 0,1 N etanollü KOH çözeltisinin hacmi , mL
m3: Tanık deneyde bulunan kalıntının kütlesi , g
0,0282: 1 mL 0,1 N KOH ‘e eşdeğer oleik asit , g

Kaynak : TS 4963 / Kasım 1986